Nā ngā kōrero a ngā ākonga whaikaha i kitea ai me mātua whai taiao ako haumaru, tuwhera, tautāwhi hoki kia tipu, kia puāwai. E tino whai painga ai tā rātou ako ina ka kaha ake ngā kaitautāwhi me ngā ara ako, ara mahi hoki mā rātou anō.
Kua puta i Te Pūkenga e rua atu anō ngā pūrongo Te Rito hei whakaatu i ngā tirohanga me ngā wheako a ngā ākonga Pasifika, ākonga whaikaha hoki.
Hei whakapiki atu tēnei mahi rangahau ki tērā o te pūrongo tuatahi i arotahi rā ki ngā ākonga katoa, ina koa ngā ākonga Māori. E mārama hōhonu ai ki ngā matea o ngā ākonga me ērā o te hunga e tautoko ana i rātou, i waihangatia ētahi momo ākonga – he mea pohewa hoki ēnei ki tā te rangahau ākonga ake.
Ko tā Te Rito: Insights from Disabled Learners i tiro ai ko ngā tauārai e heipū mai ana ki ngā ākonga whaikaha, arā, ko te rōpū e tino kore rawa e whai hua ana i ngā mahi mātauranga i Aotearoa.
Hei tā te Kaiwhakahaere Mātāmuri, Tā te Ākonga Aro ako, Wheako hoki, a Tania Winslade: “Ina ka tika te tautoko, ka rite tonu te whakatutuki a ngā ākonga whaikaha i ā rātou tohu mātauranga ki tērā o ngā tāngata kaha noa. Me mātua whakarite mātou i ngā ara ako, ara mahi hoki hei hāpai i ā tātou ākonga kua mahue.”
Ina whakaarohia, e 24 ōrautanga o tātou, ka raru ana i te korenga e tika te rongo, te kite, tētahi atu mahi ā-tinana rānei, nā, inā anō te tokomaha o ngā ākonga whaikaha me ngā kaimahi ka pāngia i te whai kia angitu ngā ākonga whaikaha. Ina ka tika te tautoko, te tautāwhi, inā tonu te pikinga i roto i ngā akoranga, i te oranga ngākau hoki.
Mā te pūrongo Te Rito, mā ngā reo o ngā ākonga me te hunga e tautoko ana i a rātou e mārama ake ai tātou ki te ara me te wheako o te ākonga ahumahinga i Aotearoa. I hua mai ēnei pūrongo i ngā kōrero a ngā tāngata 315 i ngā rōpū arotahi 45 mai i Whangārei ki Waihopai. He mea whai hua hoki ēnei pūrongo ki ngā whakatau anamata, hoahoa anamata hoki e rite ai ngā matea, ngā wawata me te hihiri o ngā ākonga ake.
“Tēnei mātou te noho hiamo nei ki ngā rā kei te heke mai, kia whai kia turakina ngā taupā, kia pai ake hoki te whai wāhitanga, me te tīhonohono mā te katoa, inarā ā tātou ākonga kīhai tonu i whai hua i ngā kaupapa mātauranga. Kei te hanga mahere mahi mātou hei whakatinana i ngā whakatau a Te Rito hei whakakotahi mai ki te rautaki whānui a te kōtuinga.” te kī a Tania
E wātea mai anna ngā putanga Te Rito katoa i konei.