Fonofale
“Identity is a massive thing. Embracing your identity is very individual to each person – it can come from who you are, what you believe in, your cultural background and your family upbringing.”
Ezra
Bachelor of Nursing
You can read this page in Samoan and English
Ko e Fonofalé ko ha mōtolo Pasifiki ia ki he mo‘ui lelei fakalukufuá ‘e lava ke tokoni ki hono fakapalanisi ‘a ho‘o mo‘ui leleí ‘aki ha‘o fakatokanga‘i e ngaahi ongo ‘oku ke ma‘ú.
Ko ha mōtolo Ha‘amoa eni ‘a Fuimāono Karl Pulotu-Endermann na‘a′ ne fokotu‘u mai ‘i he 1984. Ko e mōtolo ko ení ‘oku′ ne lālanga kotoa ai ‘a e ngaahi ‘ulungaanga mahu‘inga mo e tefito‘i tui ‘a e kāinga Kuki ‘Ailaní, Tongá, Fisi, Niuē pea mo Tokelau foki.
Ko e Mōtolo Fonofalé na‘e fatu ia ‘o hangē ha falé. ‘I he taimi ‘oku′ ke fakakaukau ai pē talanoa fekau‘aki pea mo e mo‘ui lelei fakalukufuá ‘i he mōtolo ko ení, ‘oku′ ne fakaho‘ata mai ha fale mālohi ‘oku tu‘u fefeka – ka ‘oku′ ne fiema‘u ke tokanga‘i mo tauhi lelei‘i ‘o tatau tofu pē mo ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá.
“Fonofale is where leaders go.”
Pacific learner at Te Pūkenga
Vakai ki he mōtolo ko ení pea ke fakakaukau ki he fekau‘aki hono ngaahi kongá pea mo ho‘o mo‘uí mo e mo‘ui ho fāmilí mo ho ngaahi ‘ofa‘angá. Koefē ‘a e konga ‘i ho falé ‘oku mālohi? Koehā e ngaahi liliu ‘oku′ ke fieam‘u ke fakahoko? Koefē ‘a e konga ‘oku fiema‘u ke tokoni‘i? Ko kitautolu kotoa ‘oku ‘i ai e ngaahi tafa‘aki ‘oku mālohi ange ia ‘i he ngaahi tafa‘aki ‘e ni‘ihi – kumi ha fanga ki‘i tafa‘aki ‘oku fiema‘u ke fakamālohi‘i ‘i ho falé ke lava ke ne tokoni‘i ho‘o akó mo ho‘o mo‘ui faka‘ahó.
Fakava‘e - Foundation
Ko e fāmilí ‘a e fakava‘e ‘o e falé.
Ko e kakai ‘e ni‘ihi, ko honau fāmili ofí mo honau ngaahi kāingá. Ka ki he tokolahi, ko e fakava‘e ‘o ‘enau mo‘ui lelei fakalukufuá ‘oku fakatefito ia ‘i honau ngaahi kāinga toto pea mo e ngaahi fepikitaki ‘o hangē ko honau ngaahi kaungāme‘á, kaungā‘apí, ngaahi memipa ‘o honoau ngaahi siasí, ngaahi ‘ofa‘anga ‘oku nau nofo mulí, ngaahi kaungā ngāué mo e kaungā akó. Kohai pē ‘oku′ ke fepikitaki mo iá, ‘a kinautolu ‘oku ke tokanga ki aí. Ko e fakava‘e ho‘o mo‘uí ‘e lava pē ke kau atu ki ai ‘a ho hisitōliá, lea ‘oku ke lea aí, ho tupu‘angá pea mo e fonua ‘oku ke ha‘u mei aí.
Koehā hono ‘uhinga ‘o e fāmilí kiate koe? ‘Oku anga fēfē ‘a ho‘o ngaahi fekaukau‘aki mo e ngaahi me‘a ‘oku′ ke fekuki mo ia ‘i ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá pea mo ho ivi malava ke ke ako? Ko ho‘o fakamālohi‘i ‘a ho‘o ngaahi fepīkinga‘aki ‘i ho‘o mo‘uí ko e founga lelei taha ia ke tokoni kiate koe ke ke fokotu‘u ha fakava‘e ‘oku mālohi ke fakalakalaka ai ‘a ho‘o akó.
“My journey to dig into my culture has helped me to connect to traditional values around family, togetherness and community. It helps me feel I belong to something. It’s so deep and so rich.”
Matt
Bachelor of Landscape Architecture
‘Ato – Roof
Ko e ‘ato ‘o e falé ‘oku′ ne fakamalumalu ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá pea ‘oku′ ne fakahāsino mai ‘e ia ‘a ho ‘ulungaanga fakafonuá, ngaahi me‘a mahu‘inga mo e tui tefito ‘i ho‘o mo‘uí.
‘Oku fēfē eni kiate koe? ‘Oku′ ke fakakau atu ‘a ho‘o tefito‘i tui tukufakaholó mo e ngaahi ‘ulungaanga mahu‘inga ‘i ho‘o mo‘ui faka‘ahó, ngaahi me‘a mahu‘inga mei′ he ngaahi ‘ulungaanga fakafonua kehé, pē ‘oku′ ke fakakau kātoa kinautolu ‘i ho‘o mo‘ui? ‘Oku anga fēfē ho‘o ‘omai ho ‘ulungaanga fakafonuá, ngaahi ‘ulungaanga mahu‘inga mo e ngaahi tefito‘i tui ho‘o mo‘uí ki ho‘o mo‘ui fakaako? Ko hono fakamālohi‘i mo vakai‘i ho‘o fekau‘aki mo ho ‘ulungaanga fakafonuá, tefito‘i ‘ulungaanga mahu‘inga mo e tui tukufakaholó ‘e tokoni ia kiate koe ke ke ‘ilo‘i koe pea ne ‘oatu ha ongo ‘oku ke kau mai, ‘a ia ‘oku mahu‘inga eni ki ho‘o mou‘i lelei faka‘atamaí mo fakalukufuá. Ko hai nai ‘a e fa‘ahinga ‘e lava kemou talanoa fekau‘aki pea mo e ngaahi me‘a ni?
“Spirituality for me is how I see the bigger picture, it’s what wakes me up in the morning, what makes me grateful, it’s what makes me happy. It’s how I can give happiness to other people.”
Joe
Bachelor of Performing and Screen Arts
Ngaahi Pou - Posts
Ko e ngaahi pou ‘oku nau fekau‘aki pea nau to e fepikitaki foki mo e ‘ató pea mo hono fakava‘é.
- Fakalaumālie (spiritual): ‘Oku anga fēfē ‘a hono paotoloaki ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá ‘aki ho‘o ngaahi tefito‘i tui? ‘E lava eni ke fakahoko ia ‘i he ngaahi kautaha tui fakalotu, pē ko e ngaahi tui fakalotu tukufakaholo, pe ko ho‘o fekau‘aki pea mo natulá, ho ngaahi ‘ātaki ‘i he māmaní, ‘i ho‘o lea tu‘ufonuá, hisitōliá mo e ‘ulungaanga fakafonuá. ‘Oku hanga ‘e ho‘o founga tuí ‘o takiekina ho‘o akó mo ho‘o founga ako?
- Fakasino (physical): ‘Oku anga fēfē ‘a ho‘o ongo‘i fakasinó mo ‘ene uesia ‘a ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá. ‘Oku′ ke fakatokanga‘i ha fekau‘aki ho‘o ngaahi ongo‘i fakaesinó pea mo ho‘o malava ke fai lelei‘i ho‘o ngaahi lesoní.
- Faka‘atamai (mental): ko ho‘o mo‘ui faka‘atamaí ‘oku′ ne ue‘ia ‘a ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá. ‘Oku fēfē ‘a ho‘o ongo‘i ki ho ‘atamai? ‘Oku anga fēfē ‘a e fekua‘aki ‘o e feliuliuaki ho lotó pē ‘atamai leleí pea mo ho ivi malava ki he ako?
- Ngaahi me‘a makehe (other): Ko ha to e me‘a kehe pē ‘e lava ke ne ue‘ia ‘a e ngaahi ongo‘I mo e anga ‘a ho‘o nofo ‘i he mamani ko ení. ‘Oku kau heni ho ta‘u motu‘á, tangata pe fefine, ko ho tu‘unga fakapa‘angá, pē ko ha ngaahi me‘a ‘oku fekau‘aki mo koe. Pe koehā pē ha toe me‘a ‘oku′ ke fie fakakau ‘i he pou ko ení. Koehā e ngaahi me‘a ‘oku′ ne takiekina koe ko e tokotaha ako.
“Connecting with nature is waking up in the morning, opening my windows and letting that fresh air come in. It’s a reminder that it’s a new day where I can just be myself or even try to help someone and make a difference.”
Ezra
Bachelor of Nursing
Pununga | Cocoon
Ko e falé ‘oku ‘ō‘ōfaki ia ‘i hono pununga ‘oku ngaohi ia mei he ngaahi me‘a ‘o e ‘ātakaí, taimí mo e ngaahi puipuitu‘a ‘o e ngaahi me‘a ‘oku nau fekau‘aki mo koe ‘i ho‘o mo‘uí. Ko e kātoa ‘o e ngaahi me‘a′ ni ‘oku nau fekau‘aki pea ko koe ‘oku′ ke fakafuo mo pule‘i ‘o fakatatau mo e anga ho‘o ongo‘i ‘i ho‘o mo‘uí.
- ‘Ātakai: ‘Oku fekau‘aki eni pea mo ho‘o ngaahi fakafeangai ki ho ‘ātakai fakafisikalé; ‘i he feitu‘u ‘oku ke nofo, ngāue, pea mo ako ai. Ko e fē ‘a e tafa‘aki ‘oku ke ongo‘i vāofi taha mo ia? Koehā e me‘a ‘oku′ ne tokoni‘i koe ke ke ongo‘i vāofi mo ia ‘i ho ‘ātakai? ‘E anga fēfē ‘a hono liliu mo toe fakamālohi‘i ‘a ho‘o fehokotaki vāofi mo e ngaahi me‘a′ ni ke to e tupulaki ai ‘a ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá pea mo ne solova ‘a e ngaahi pole ‘o e kuongá.
- Taimi: ko e taimi ko ení ‘oku tau ‘i ai ‘i he hisitōliá. Koehā e ngaahi me‘a ‘oku hoko he momeniti ko ení, koehā e ngaahi me‘a ‘oku hoko ‘i mamani ‘i he taimi ní pea ‘oku anga fēfē ‘a ‘ene ue‘ia ‘a ho‘o mo‘ui lelei fakalukufuá?
- Puipuitu‘a: ‘Oku fekau‘aki eni mo e makehe atu ‘o e tu‘unga ‘oku′ ke ‘i ai ‘i ho‘o mo‘uí. ‘Oku ngali ongo faingata‘a ‘aupito, ka ‘oku ‘ikai ke totonu ke pehē. Ko fē ‘a e fonua ‘oku ke nofo ai? Ko ha feitu‘u kehe ia mei he feitu‘u na‘e fanau‘i mo ke tupu hake ai? ‘Oku anga fēfē ‘a hono ue‘ia mo hono fakafuo ‘o ho‘o mo‘ui ‘e he ngaahi me‘a ni? ‘Oku anga fēfē ‘a e hanga ‘e he politikalé ‘o ue‘ia koe?
